شهردار افتخاری

. الف: مقايسه کميت مواد زا ئد توليدي در تهران و توکيو

شناخت و بررسي كمي و كيفي زائدات از بنيادي ترين بخش هاي مديريت مواد زائد جامدات بحساب مي آيد. داده هاي حاصل از اين مرحله اولين گام در مديريت صحيح تمامي مراحل مديريت خصوصا كاهش ، بازيابي و بازيافت و دفع مواد زائد صنعتي بشمار مي رود]3[. در يک سيستم مديريت جامع, آگاهی داشتن از ميزان توليد زباله و درصد اجزاي تشكيل دهنده مواد زائد جامد، مهمترين پايه برنامه ريزي صحيح است. نرخ ( ميزان) توليد مواد زايد جامد و درصد اجزاي مربوط به آن تابع پارامترهاي مختلفي همچون شرايط اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي ، موقعيت جغرافيايي، آب و هوا، ميزان بازيابي و بازيافت زباله و ساير فاکتورها ميباشد . بدين خاطر نميتوان بدون تامل و برنامه ريزي و بدون در نظر گرفتن شرايط خاص هر منطقه، پروژه هاي انجام شده در کشورهاي پيشرفته را شبيه سازي نمود. بر اساس آمارهاي موجود در سال 1378ميزان سرانه توليد زباله شهري در ايران حدود 820 گرم بوده است و در مجموع در شهرهاي کشور ما در حدود 32 هزار تن زباله در روز توليد شده است ]4[. اين در حالی است که ميزان سرانه در شهرهای کشورهای پيشرفته به مراتب بالاتر است. به عنوان نمونه سرانه توليد زباله در شهر توکيو در حدود 1340 تا 1380 گرم به ازای هر نفر بر روز گزارش شده است]5[،]6[ كه اين رقم نسبت به رقم مربوط به ميانگين سرانه توليد زباله در کل کشور ژاپن (1106 گرم به ازای هر نفر بر روز) بيشتر است]7[.

ب: مقايسه کيفيت مواد زائد توليدي در تهران و توکيو

نکته جالب توجه ديگر، تفاوت آشکار بين درصد تشكيل دهنده مواد زائد جامد شهری توليدي در شهرهای مختلف جهان است. . به عنوان نمونه درصد پسماند هاي غذايي مربوط به كشورهاي كم درآمد بالاتر از کشورهاي پر درآمدتر بوده، كه دليل اصلي آن عدم آماده سازي اوليه سبزيجات، ميوه ها و گوشت براي مصارف نهايي مي باشد. .در جدول (1) آناليز مواد زائد جامد شهري شهر تهران و توکيو مقايسه شده است. همانطور كه ملاحظه مي شود، ميزان مواد آلي موجود در زباله هاي شهري تهران در مقايسه با توکيو به مراتب بالاتر و برعکس ميزان کاغذ و چوب موجود در زباله هاي شهري تهران به مراتب پايين تر است.

جدول 1ـ مقايسه آناليز زباله شهري تهران و توکيو]8[،]9[

تركيبات	تهران	توکيو
مواد آلي	73.6	31.3
كاغذ، مقوا، كارتن	8.3	44.5
پلاستيك	4.8	7.8
لاستيك و چرم	0.4	0.2
شيشه	2.7	1.1
فلزات	1.3	1.2
منسوجات	2.7	3.9
چــوب	0.9	6.1
ساير موارد	5.3	3.9

2. مقايسه سيستم جابجايي، ذخيره و پردازش در محل:

با توجه به روش اصلي دفع زباله در شهر توکيو (سوزاندن زباله) ، زباله های شهری به دو دسته " قابل اشتعال" و "غير قابل اشتعال" ذخيره و جمع آوری می شود و در تمام مناطق شهر،حداقل اين تقسيم بندی در مخازن ذخيره موجود در محلهای عمومی و مناطق مسکونی وجود دارد. و اين در حالی است که در حال حاضر در اکثر مناطق زباله های شهر تهران به صورت مخلوط ذخيره و جمع آوری می گردد، اگرچه در سالهای اخير تلاشهايي برای تفکيک زباله های کمپوست پذير (تر) و زباله های غير قابل کمپوست در برخی از مناطق تهران (مانند مناطق 13 و 22 شهرداری تهران) انجام شده است.

يکی از اختلافات اساسی مديريت مواد زائد شهري تهران و توکيو تفکيک زباله در مبدا است. بازيافت زباله يكي از نيازهاي مبرم جوامع به حساب مي آيد که در بسياري از كشورهاي پيشرفته و کم و بيش در برخی از کشورهای در حال توسعه نيز در اين زمينه كارهاي جدي و اساسي انجام گرفته است. بسياری از کشورها قصد دارند با اجراي يک برنامه جامع و طولاني مدت ، درصد قابل توجهي از زباله هاي شهري را کاهش، استفاده مجدد و بازيافت نمايند. به عنوان نمونه کشور ژاپن قصد دارد تا ميزان بازيابي مواد زائد جامد شهري خود را تا سال 2010 در کل کشور به حدود 24 درصد برساند]10[.

در راستای رسيدن به اين هدف ، تفکيک مواد در مبدا يکی از راههای مناسب در شهرهای مختلف ژاپن خصوصا توکيو بوده است. در حال حاضر در اکثر مناطق مسكوني و تجاري شهر توکيو، اجزای با ارزش زباله مانند کاغذ ،پلاستيک ، شيشه و قوطی های مختلف فلزی به صورت جداگانه ذخيره و جمع آوری می گردد. زباله های ويژه خانگی که ابعاد بزرگتری نسبت به زباله های معمولی دارند نيز به صورت جداگانه ذخيره و با پرداخت وجه قابل توجهی توسط شهرداری وموسسات معتبر وگواهی دار بازيابی بازيافت که در نقاط مختلف شهر وجود دارند جمع آوری و بازيافت مي گردند.

موفقيت‌ انجام پروژه هاي تفکيک در مبدا (که معمولا به عنوان پروژه هاي ملي، زيربنايي وبنيادي هر کشور مطرح ميباشند) نياز به‌ شناخت‌ شرايط‌ اجتماعي‌ ـ اقتصادي‌ مردم ( به عنوان توليد كنندگان مواد زائد جامد) و ارائه‌ آموزشها و راهكارهاي‌ متناسب‌ با خواستها و نيازهاي‌ آنها دارد. در انجام موفقيت آميز عمليات تفکيک از مبدأ، جلب همكاري توليدكنندگان زباله اعم از مراكز مسكوني، ادارات، و...بسيار مهم است. لذا آموزش صحيح و تخصصي نقش بسيار مهمي در موفقيت اينگونه پروژه ها دارد]11[. روش آموزش در خصوص انجام تفکيک در مبدا در شهر توکيو منحصر به فرد بوده و علاوه بر استفاده از آموزشهای رسمی (مدارس) از آموزشهای غير رسمی ( ارايه دوره های کوتاه مدت توسط شهرداری ، ارائه بروشورهای جذاب برای آموزش روش تفکيک در مبدا و...) نيز استفاده مي شود.

بدون انجام آموزش صحيح مردم در اينگونه پروژه ها، عملا بازدهي طرح تفکيک در مبدا بالا نخواهدبود. نوع و محتوای آموزش بستگي به نوع و هدف طرح خواهد داشت. به عنوان نمونه اگر هدف طرح توليد کود گياهي (کمپوست) از زباله شهر ( مثلا تهران) باشد، از شهروندان خواسته خواهد شد تا زباله ها را در دو ظرف «زباله هاي فاسد شدني» و «زباله هاي فاسد نشدني» تفكيك نمايند. در اين خصوص پروژه هاي متعددي در رابطه با بازيافت اجزای با ارزش زباله در مبدا در شهرهاي مختلف کشور از جمله در شهر تهران تعريف شده و به اجرا در آمده که متاسفانه بسياري از آنها با موفقيت چنداني همراه نشده است. به نظر ميرسد عدم مديريت صحيح خصوصا در زمينه آموزش صحيح و اصولي، که منجر به عدم آگاهي عوام مردم، يکي از عوامل مهم در موفقيت نبودن اين پروژه ها بوده است.